پیروان اهل سنت و علمای شیعه و سایر دانشمندان اسلامی و علما و دانشمندان مسیحی و تمام کسانی که با نهج البلاغه سروکار داشته اند و آن را با دقت مطالعه نموده اند بدون استثناء از جاذبه نیرومند نهج البلاغه سخن گفته اند و خود را تحت تاثیر و نفوذ آن دیده اند. این کشش و جاذبه نیرومند که در خطبه ها و نامه ها و کلمات قصار امام علی علیه لسلام محسوس است انگیزه اصلی گروهی از دانشمندان برای شرح نهج البلاغه یا نوشتن کتاب و مقاله درباره شخصیت علی علیه السلام بوده است.
و ما ذیلا به مهمترین دلایل روشن این جاذبه می پردازیم:
۱ – جذبه های اخلاقی و عرفانی نهج البلاغه به گونه ایست که ارواح تشنه را با آب زلال معرفت سیراب می کند. در بسیاری از خطبهها از جمله خطبه اول و خطبه (۹۱) خطبه اشباح هنگامی که سخن از شناسایی خدا است گفتارش چنان اوج میگیرد که خواننده احساس میکند بر بال و پر فرشتگان سوار شده است و به دور دستترین نقاطی که اندیشه انسانی از آن فراتر نتواند رفت عروج میکند. و آن چنان خدا را معرفی میکند که انسان با چشم دل او را همه جا، در آسمانها، در زمین و در آفاق و انفس مشاهده میکند.
۲ – در نهج البلاغه همه جا سخن از همدردی با طبقات محروم و ستمدیده انسانها است، همه جا سخن از بسط و گسترش عدالت اجتماعی و رفع هرگونه ظلم و تبعیض است، همه جا سخن از قسمت عادلانه و بالسویه بیت المال و برتر نبودن خویشاوندان در آن است، تا آنجا که در خطبه (۲۲۴) میخوانیم هنگامی که عقیل (برادر آن حضرت تقاضای یک صاع (= ۳ کیلو) از گندم بیت المال بیش از حقش را نمود با نزدیک شدن گرمای آهن گداخته شده دریافت که برادرش و امامش آخرت را به یادش می آورد و اینگونه پاسخ شنید!!!
نهج البلاغه، خطبه ۲۲۴، ص ۳۶۰، چاپ دارالثقلین – قم.
امیر المومنین علی علیهالسلام هشدار میدهد که هر جا نعمتهای فراوانی روی هم انباشته شده است حقوق از دست رفته ای در کنار آن به چشم میخورد
ما رایت نعمه موفوره الا و بجنبها حقا مضیعا. – نهج البلاغه.
۳ – نهج البلاغه همه جا در مسیر آزادی انسان از زنجیرهای اسارت هوا و هوس که او را به ذلت و بدبختی می کشاند.
۴ – ((نهج البلاغه)) و سخنان علی علیهالسلام در اعماق جان سالکان راه حق نفوذ میکند و در آن تاثیر وصف ناپذیری به وجود میآورد، مانند (همام) آن مرد زاهدی که از مولای متقیان تقاضای بیان اوصاف متقین را نمود – ابتداء حضرت امتناع ورزید، ولی او اصرار نمود – امام علی علیهالسلام آن خطبه عجیب و بی نظیر و بی مانند را بیان فرمود و بیش از یکصد صفت از صفات متقین را برای او برشمرد، او پس از شنیدن آن خطبه صیحهای زد و بر زمین افتاد و از دنیا رفت.
نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳ (خطبه متقین) ص ۳۱۳ – ۳۱۷، چاپ دارالثقلین – قم.
اینگونه نفوذ سخن چیزی است
که در تاریخ سابقه ندارد و جز از ولی خدا و وصی رسول خدا از دیگری نمیتوان سراغ گرفت.
آنگاه امام علی علیهالسلام فرمود:
اما والله لقد کنت اخافها علیه – ثم قال – اهکذا تصنع المواعظ البالغه باهلها؟
آه به خدا سوگند من از این حادثه بر او میترسیدم! آیا موعظههای رسا و نیکو به کسانی که اهلیت دارند این چنین تاثیر میگذارد؟!!!
سید رضی قدس سره که خود یکی از ادبای مشهور عرب به شمار میآید پس از نقل برخی از خطبهها تعبیراتی دارد که نشان میدهد تا چه حد مردم با شنیدن این خطبهها مفتون و مجذوب میشدند، و یا خود او تحت تاثیر امواج نیرومند جاذبه آن قرار گرفته است.
از جمله:
(الف) در ذیل خطبه ۸۳ (خطبه غراء) میگوید:
و فی الخیر انه لما خطب یهذه الخطیه اقشعرت له الجلود و بکت العیون و رجفت القلوب
در خبر آمده است، هنگامی که علی علیه السلام این خطبه را ایراد فرمود، بدنها به لرزه در آمده، چشمها گریان شدند و دلها به اضطراب و تپش افتادند. – نهج البلاغه، خطبه ۸۳، ص ۹۹ – ۱۱۱، چاپ دارالثقلین – قم.?
(ب) در ذیل خطبه (۲۸) میگوید:
((اگر سخنی باشد که مردم را به سوی زهد بکشاند و به عمل کردن برای آخرت وادار سازد، همین سخن است که میتواند دلبستگی انسان را از آرزوهای طولانی قطع کند، و جرقه بیداری و آگاهی و نفرت از اعمال زشت را در دل او بیفروزد)).
ابن ابی الحدید معتزلی در شرح خطبه (۱۰۹) میگوید:
((تاثیر و جاذبه این خطبه چنان است که اگر آن را بر انسان بی دین و ملحدی که مصمم است رستاخیز و قیامت را با تمام قدرت نفی کند بخوانند قدرتش درهم میشکند و دلش را در وحشت فرو میبرد و اراده منفی او را تضعیف می کند و تزلزل در بنیاد اعتقاد او ایجاد مینماید. پس خداوند بزرگ گویندهاش را از این خدمت به اسلام جزای خیر دهد، بهترین جزایی که به ولی از اولیایش داده است، چه جالب بود یاریش برای اسلام، گاه با دست و شمشیر و گاه با زبان و بیان، و گاه با قلب و فکرش آری او سید المجاهدین و ابلغ الواعظین و رییس الفقهاء و المفسرین و امام اهل العدل و الموحدین است (آقا و سرور مجاهدان، بهترین واعظان، رییس فقیهان و مفسران و امام اهل عدل و موحدان می باشد).
شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج ۷، ص ۳۰۲.
و اوست حجت خدا که چنین قلبها
ی پر از آلودکی کفر را به برهان الهی و بیدار ساختن فطرت انسان پاک می نماید. و اینجاست که درمی یابیم خداوند چگونه حجت خویش را تمام می کند، و اسلام چگونه با ولایت این حجت حق، محفوظ می ماند.
برگرفته از کتاب آشنایی با نهج البلاغه امام علی علیه السلام اثر سید جعفر حسینی
سایت فطرت www.fetrat.com
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
