دانشمندانِ اسلام از عصر «سيّد رضيّ» تا کنون دربارة اين کتاب بزرگ شرح و ترجمه هاي زيادي داشته اند، و به نظر مي رسد هر چه از عصر «سيّد رضى» دور مى شويم اين شروح و تفسيرها و ترجمه ها افزايش مى يابد و اين به خاطر آن است که اين گنجينه بزرگ روز به روز بهتر شناخته مى شود و کنگره هاى مختلفى که در اين اواخر درباره نهج البلاغه گرفته شده و مى شود، شاهد گوياى ديگرى بر اين مدّعاست.
«مرحوم علاّمه امينى» در جلد چهارم کتاب نفيس «الغدير» در شرح حال «مرحوم سيّد رضى» به اين مسأله اشاره کرده، مى گويد:
«از زمانى نزديک به عصر (مرحوم سيّد) تا کنون بيش از هفتاد شرح بر نهج البلاغه نگاشته شده است…».
سپس به ذکر يک يک آنها با نام مؤلّفان و تاريخ وفات آنها پرداخته و به اضافه ترجمه هايى که در اين اواخر به آن افزوده شده، تعداد «هشتاد و يک شرح و ترجمه» را نام مى برد.(1) و طبيعى است که هر کدام از اين شروح (همانند تفاسير قرآن)، نهج البلاغه را از زاويه يا زواياى ويژه اى مورد توجّه قرار داده اند، بعضى به نکات ادبى پرداخته و برخى به نکات تاريخى و پاره اى به مسائل فلسفى يا مسائل تربيتى و اجتماعى توجّه کرده اند.
نويسنده تواناى کتاب «مصادر نهج البلاغه» در کتاب خود از يکصد و ده شرح و تفسير نام مى برد و بعضى از فضلا در کتابنامه نهج البلاغه اسامى سيصد و هفتاد کتاب را در شرح و ترجمه و تفسير نهج البلاغه نوشته اند.(2)
ولى با اين همه بايد اعتراف کرد که گويى اين کتاب بزرگ هنوز دست نخورده است و نياز به شروح فراوان ديگرى دارد که گوهرهاى معانى آن را از درون صدف الفاظ بيرون کشند و در درياى بيکران نهج البلاغه به غوّاصى پرداخته، لؤلؤهاى معانى را بيرون آورند و نيازهاى اين عصر و زمان و اعصار و ازمنه آينده را از آن بيرون کشند زيرا ابعاد نهج البلاغه همچون ابعاد وجود على(عليه السلام) آن چنان وسيع و گسترده است که به اين آسانى نمى توان بر آن دست يافت.
البتّه شروح و ترجمه هايى که در بالا به آن اشاره شد، همه کامل و گسترده نيست و بعضى از آنها تنها بخشى از «نهج البلاغه» را مورد شرح قرار داده است و در ميان اين شروح بعضى وسيع تر و کامل تر و داراى امتيازات خاصّى است که در ذيل به بخشى از آنها اشاره مى شود:
1ـ «أعلام نهج البلاغه» که به گفته «علاّمه امينى» قديمى ترين شرح نهج البلاغه است و مؤلّف آن «على بن الناصر» از معاصران مرحوم «سيّد رضى» است.
2ـ «منهاج البراعه» نوشته «سعيدالدين هبة الله قطب راوندى» از علماى قرن ششم هجرى.
3ـ شرح «ابن أبى الحديد معتزلى» از علماى قرن هفتم در بيست جلد که از مشهورترين شروح نهج البلاغه است.
4ـ «شرح ابن ميثم بحرانى» از علماى قرن هفتم که آن نيز از شروح گسترده و جالب است.
5ـ شرح ديگرى به نام «منهاج البراعه» نوشته مرحوم «حاج ميرزا حبيب الله موسوى خويى» از علماى قرن سيزده و چهارده هجرى که به شرح خويى معروف است</SPA N>.
6ـ شرح «شيخ محمّد عبده» از علماى معروف اهل سنّت که در قرن سيزدهم مى زيسته است.
جمعى از بزرگان و فضلاى معاصر نيز شرح هاى جالب و قابل ملاحظه اى براى نهج البلاغه نگاشته اند که ذکر همه آنها به طول مى انجامد. قابل توجّه اين که عالم بزرگوار «مرحوم محدّث تهرانى» در کتاب «الذريعه» حدود يکصد و چهل شرح را بر نهج البلاغه از علماى شيعه نام مى برد و شانزده شرح را از علماى اهل سنّت، قديمى ترين آن شرحى است که از فخر رازى (متوفّى 606 هجرى) بر آن نگاشته است.(3)
پی نوشت:
&# x0D;
(1)ـ الغدير، ج 4، ص 186 تا ص 193.
(2) . المعجم المفهرس لألفاظ نهج البلاغة، ص 10 (قابل توجّه اين که در مصادر نهج البلاغه شماره هاى شروح صد و يک نوشته شده نه صد و ده).
(3) . الذريعة، ج 14، ص 111 تا ص 160.
http://makarem.ir
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
